Merungkai Isu Ketuanan Melayu

---

Isu ketuanan Melayu menjadi isu panas dari waktu ke waktu. Jika dahulu golongan yang membangkitkan isu itu rata-rata ialah kalangan bukan Melayu, kini sejumlah orang Melayu sendiri menjadi jurubicara untuk mempersoalkannya.

Isu ketuanan Melayu tampaknya berkait rapat dengan suasana politik semasa yang mencuba mengetengahkan kesaksamaan dan menghindari sentimen adanya keturunan yang dikatakan lebih utama daripada kaum lain.

Ketuanan Melayu dengan padanan bahasa Inggerisnya Malay superiority dianggap sensitif dalam konteks kepelbagaian kaum yang menjadi rakyat negara ini. Konotasi negatif yang dikatakan timbul ialah persoalan jika orang Melayu dikatakan tuan, adakah kaum-kaum lain jadi hamba.

Tentu tafsiran “Melayu tuan dan kaum lain hamba, itu bukan yang dimaksudkan oleh pendukung gagasan ketuanan Melayu. Namun itulah isu yang sukar dielakkan dalam polemik tentang ketuanan Melayu.

Kalangan yang menolak ketuanan Melayu, di samping yang berasaskan idealisme kesamarataan, khususnya dalam senario gagasan Malaysia baharu, ada pula yang berasaskan hujah undang-undang bahawa ketuanan Melayu tidak diungkapkan dalam Perlembagaan Persekutuan. Dengan itu ketuanan Melayu dianggap ilusi semata-mata.

Ketara juga bahawa penolakan ketuanan Melayu berkaitan erat dengan dakwaan kegagalan pendukungnya, iaitu UMNO dalam merealisasikan gagasan itu selama enam dekad menjadi parti utama pemerintah.

Dalam konteks isu semasa, contoh yang turut disebut ialah kepalsuan konsep ketuanan Melayu apabila sejumlah tuan Melayu kecundang di tangan golongan yang bukan tuan.

Misalnya, seorang ahli perniagaan muda bukan Melayu bernama Jho Low dikatakan berjaya memperdayakan pemimpin Melayu sehingga mengucar-kacirkan kestabilan ekonomi dan politik negara. Maka timbul suara yang menyoal siapa yang sebenarnya menjadi tuan.

Ternyata bahawa isu ketuanan Melayu memang cukup rumit untuk dianalisis dan dirungkai. Golongan yang berpegang pada adanya dan pentingnya ketuanan Melayu berhujah bahawa istilah itu tidak semestinya diungkapkan dalam undang-undang negara, terutama Perlembagaan Persekutuan.

Ini kerana semangatnya wujud dalam sistem politik negara dan rantau alam Melayu sejak ratusan tahun lalu dalam sistem kesultanan Melayu dan berterusan dalam zaman moden meskipun dengan perubahan strukturnya, iaitu Raja Berperlembagaan.

Ketuanan Melayu dikaitkan dengan orang Melayu sebagai penduduk asal negara ini (dan malahan juga wilayah politik lain di Kepulauan Melayu) yang dengan sendirinya dianggap pemilik asalnya.

Maka itu “tuan” dalam konteks ketuanan Melayu tidak berkaitan dengan makna hubungan antara tuan dengan hamba, tetapi merujuk kepada pemilik asal tanah air.

Hujah itu selaras dengan fakta bahawa nama negara ini sebelum tertubuhnya Persekutuan Malaysia ialah Persekutuan Tanah Melayu yang dalam zaman penjajahan Inggeris terdiri daripada Negeri-negeri Melayu Bersekutu dan Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu, di samping Negeri-negeri Selat.

Isu yang dibangkitkan oleh penentang ketuanan Melayu dalam konteks sejarah negara sesudah kemerdekaan pada tahun 1957, khususnya dengan pemberian kewarganegaraan kepada kaum-kaum yang asalnya merantau (atau sebenarnya lebih banyak yang dibawa oleh penjajah Inggeris) ialah - adakah taraf ketuanan Melayu masih relevan

Kedaulatan
Oleh itu, ada pejuang dan sarjana Melayu, seperti Prof. Emeritus Datuk Zainal Kling yang menyarankan istilah “kedaulatan Melayu” adalah selaras dengan padanan Inggerisnya Malay sovereignty. Kedaulatan Melayu tampaknya lebih lunak dan ilmiah serta kurang menimbulkan konotasi negatif atau rasa sensitif pada warganegara keturunan bukan Melayu.

Istilah itu selaras dengan istilah “martabat Melayu” yang saya gunakan dalam beberapa wacana lisan dan tulisan untuk menunjukkan bangsa Melayu sebagai bangsa teras di negara ini.

Bangsa Melayu memang telah berdaulat dan bermartabat sejak awal abad Masihi dengan wujudnya Kerajaan Melayu lama seperti Campa (abad ke-3 hingga abad ke-14 Masihi), Langkasuka (abad ke-6 Hingga abad ke-7 Masihi) dan paling terkenal serta luas jajahan takluknya Kerajaan Sriwijaya (abad ke-7 hingga abad ke-13 Masihi).

Sesudah itu muncul kesultanan Melayu di pelbagai pusat tamadun Melayu di seluruh Kepulauan Melayu seperti Kesultanan Samudera Pasai, Kesultanan Aceh, Kesultanan Melaka, Kesultanan Brunei, Kesultanan Sulu, Kesultanan Kutai, Kesultanan Patani dan Kesultanan Johor-Riau-Lingga.

Pokoknya, dengan istilah ketuanan, kedaulatan atau martabat, seluruh warganegara Malaysia perlu akur kepada hakikat bahawa bangsa Melayu mempunyai kedudukan yang khusus di negara ini. Pengiktirafan akan kedaulatan dan martabat bangsa Melayu itu direalisasikan melalui peruntukan tertentu Perlembagaan Persekutuan.

Pemaktuban peruntukan itu berasaskan faktor sejarah dan realiti pada waktu kemerdekaan dicapai dan dipersetujui para pemimpin yang mewakili kaum-kaum utama pada waktu itu, iaitu Melayu, Cina dan India.

Antara perkara yang berkaitan dengan kedaulatan dan martabat Melayu yang dimaktubkan dalam Perlembagaan Persekutuan termasuklah kedudukan Raja-Raja, Islam sebagai agama Persekutuan, bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan dan hak istimewa orang Melayu (kemudian ditambah dengan Bumiputera).

Empat perkara itulah yang menjadi pancang utama kenegaraan dan dikenal juga sebagai kontrak sosial yang merupakan baiah rakyat.

Perihal kedaulatan dan martabat Melayu itu turut dijadikan dua daripada tiga asas Kebudayaan Kebangsaan yang dirumuskan dalam Kongres Kebudayaan Kebangsaan pada tahun 1971.

Asas pertama Kebudayaan Kebangsaan ialah kebudayaan asal rantau ini yang merujuk kepada kebudayaan Melayu. Asas kedua ialah unsur-unsur kebudayaan lain yang wajar dan sesuai. Asas ketiga pula ialah Islam sebagai unsur penting.

Asas pertama dan ketiga itu jelas berkaitan dengan kedaulatan dan martabat Melayu. Demikian juga dalam bidang ekonomi, pewujudan dan pelaksanaan Dasar Ekonomi Baharu (1970-1990) yang bermatlamat membasmi kemiskinan tanpa mengira kaum dan menyusun semula masyarakat Malaysia.

Ini berkaitan rapat juga dengan kepentingan orang Melayu yang perlu dibela dan diperkasakan dalam pembangunan negara.

Sebagai rumusan, kedaulatan, martabat dan kepentingan Melayu perlu diberi perhatian oleh pihak mana pun yang mentadbirkan negara kerana perkara itu menjadi asas penting kestabilan politik, sosial dan ekonomi negara di sisi memupuk keadilan sosioekonomi rakyat.

Gagasan Malaysia baharu mestilah diisi dengan agenda dan program pengukuhan pancang kenegaraan dan kontrak sosial itu, bukan pencairan atau pengurangannya.

Kedaulatan, martabat dan kepentingan Melayu, sebagaimana penegasan tokoh sejarah Prof. Emeritus Tan Sri Khoo Kay Kim, perlu terus dipertahankan dan diperkukuh dalam proses pembinaa negara (nation building) Malaysia.

Seandainya pancang itu dirobohkan, maka negara kita kehilangan asas kenegaraan yang penting.

Penting ditegaskan juga bahawa pancang itu sama sekali tidak menafikan atau mengurangkan hak warganegara bukan Melayu kerana hak itu turut dijamin dalam Perlembagaan Persekutuan
Oleh : Awang Sariyan

---