Sumbangan Tok Kenali Dalam Menyebarkan Ilmu

---

 Setelah mendalami ilmu selama 22 tahun di Makkah, Tok Kenali pulang ke tanah air pada 1909.
Dua tahun kemudian, beliau menjadi guru di Masjid Besar (kemudian dikenali Masjid Muhammadi), Kota Bharu yang waktu itu menjadi pusat pengetahuan agama terbesar di Kelantan, malahan juga dikenali di Semenanjung sebagai Serambi Mekkah.
Murid-murid dari seluruh Kelantan telah membanjiri pondok-pondok yang terletak berderet-deret di sepanjang jalan di kawasan masjid dan di kawasan Kubang Pasu.
Selain itu, bukan sedikit murid-murid dan pelajar-pelajar dari luar negeri datang yang menceduk pengetahuan agama daripada guru-guru yang terkenal. Selain daripada Tok Kenali, mereka belajar pada Tuan Guru Hj. Nik Abdullah, Tuan Guru Hj. Idris (yang kemudiannya berjawatan Mufti kelantan) dan lain-lain.
Memandang hak-hak kemasyarakatan di kampung sendiri perlu pula dititik beratkan, maka Tok Kenali terpaksa pula menetap di kampungnya sendiri iaitu sesudah lima tahun mengajar di Masjid Besar.
Beliau menghidupkan kembali Pondok Kenali yang telah ditubuhkan beberapa tahun sebelum itu. Kepulangan beliau membangunkan Pondok Kenali menyebabkan ia kembali bersemarak sehingga namanya termasyur ke serata ceruk rantau Semenanjung ini, malah sampai ke Indonesia (terutama Sumatera) Kemboja, Patani dan lain-lain.
Jumlah pelajar-pelajar yang menetap di asrama (pondok) meningkat 400 orang suatu jumlah yang besar dalam pertumbuhan pengajian Islam pada masa itu.
Dalam menjalankan tugasnya, Tok Kenali menetapkan beberapa buah kitab pelajaran (teks) dalam berbagai-bagai jurusan, iaitu pengajian Bahasa dan pengetahuan-pengetahuan agama Islam dalam berbagai-bagai peringkat pelajaran.
Beliau sendiri banyak mengambil peranan dalam mengembangkan pengetahuan bahasa Arab, manakala pelajaran-pelajaran lain diperkembangkannya selaras dengan kehendak-kehendak masyarakat pada waktu itu.
Murid-murid beliau yang telah matang dalam pengajiannya dilantiknya menjadi kepala telaah (guru kumpulan) di samping itu, kitab-kitab agama dalam tulisan jawi diajarkan juga kepada pelajar-pelajar dan orang-orang kampung.
Menerusi pengajian-pengajian kepada orang-orang dewasa inilah lahirnya cerita-cerita tauladan yang kadang-kadang menggelikan, sebagai suatu cara untuk menarik perhatian murid-murid kepada pelajaran yang sedang ditumpukan.
Suatu hal yang agak luar biasa bahawa dalam masa mengajar itu, Tok Kenali mengajar tanpa kitab, di hadapannya tiada kitab-kitab pelajaran sedangkan muridnya mempelajarinya dengan menggunakan kitab. Inilah menunjukkan bahawa Tok Kenali adalah seorang yang mempunyai daya ingatan yang kuat.
Kemasyuhuran Tok Kenali telah menarik ramai pelajar Islam dari serata ceruk semenanjung. Antara mereka ini ada yang telahpun mempunyai kematangan dalam pengetahuan agama Islam datang untuk mengenal wajah dan mengikuti sebahagian pelajaran yang diajar oleh Tok Kenali.
Antara mereka ada yang datang kira-kira seminggu, sebulan, tiga atau empat tahun seterusnya. Ini bergantung kepada keadaan masing-masing, sebab di antara mereka ada yang sudahpun bekerja sebagai guru agama, kadi atau sebagainya.
Untuk meminta Tok Kenali membaca kitab, cukuplah dengan meminta izin beliau di mana si peminatnya sendiri yang akan disuruh membacanya di hadapan kumpulan pelajar-pelajar. Sesudah itu Tok Kenali memainkan peranan memberi kefahaman dan mensyarahkan isi kitab itu, juga memberi peluang-peluang bertanya.
Setelah kira-kira 65 tahun menyedut udara dunia ini, maka Tok Kenali pun dipanggil menghadap Allah, kekasihnya iaitu pada Ahad 19 November 1933, berikutan suatu penyakit di kakinya.
Hari wafatnya; dilawati oleh tidak kurang daripada 2,500 orang dan disembahyang jenazahnya lebih daripada 1,000 orang.
Tok Kenali dikebumikan di perkuburan yang sekarang terkenal dengan nama Kubur Tok Kenali, Kilometer 5 Jalan Pasir Puteh, Kota Bharu, tidak jauh dari Istana negeri.
Tok Kenali adalah di antara orang-orang yang memikul tugas dan jawatan terpenting dalam perkembangan pengajian Islam dan pertubuhan kebudayaan timur yang berteraskan Islam di negeri Kelantan.
Antara jawaan atau sumbangan Tok Kenali:- Ahli Majlis Ulama Islam Kelantan (7 Disember 1951-19 November 1933).- Ketua Pelajaran Agama (Pengarah Bahagian llmu Agama) yang bertanggungjawab memimpin Madrasah Muhammadiyyah dan penerbitan buku teks.- Ketua Pengarang pertama majalah Pengasuh (lidah rasmi Majlis Agama Islam Kelantan dikeluarkan setiap Isnin, dijual 10 sen senaskah).- Anggota Majlis Agama Islam Kelantan dan Adat Istiadat Melayu Kelantan.- Pengasas Jamiyyah al-Ashriyyah – kumpulan ilmiah membincangkan isu agama dan semasa.- Penterjemah kitab dari Bahasa Arab ke Bahasa Melayu.- Guru agama di Masjid Besar (Masjid Muhammadi) Kota Bharu.- Penasihat agama kepada Datuk Perdana Kelantan (Menteri Besar).

Rencana berkaitan;Tok Kenali tokoh ilmuan Islam
Sejarah awal Tok Kenali

Tok Kenali belajar 22 tahun di Makkah

Sumbangan Tok Kenali dalam menyebarkan ilmu

Tok Kenali kembangkan institusi pondok

 

---